تاریخچه شهر هوشمند

 

رشد سریع شهرنشینی، افزایش جمعیت، و پیچیدگی‌های مدیریت شهری، جهان را به سمت استفاده از فناوری‌های نوآورانه برای ایجاد شهرهای هوشمند سوق داده است. شهر هوشمند به‌عنوان مفهومی که از فناوری‌های دیجیتال و نوآوری برای بهبود زندگی شهروندان و مدیریت منابع شهری استفاده می‌کند، یکی از مهم‌ترین تحولات قرن بیست‌ویکم محسوب می‌شود.

شهر هوشمند، مفهومی نوین است که در چند دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین موضوعات در مدیریت شهری و برنامه‌ریزی توسعه پایدار تبدیل شده است. این مفهوم به معنای استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند اینترنت اشیاء (IoT)، داده‌های کلان(Big Data)، و هوش مصنوعی (AI) برای بهبود کیفیت زندگی، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌ وری در شهرها است. تاریخچه این مفهوم نشان می‌دهد که شهر هوشمند نه‌ تنها نتیجه پیشرفت تکنولوژی، بلکه پاسخ به چالش‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی جهان مدرن است.

 

شکل‌گیری اولیه ایده شهر هوشمند

 

مفهوم شهر هوشمند برای نخستین بار در دهه 1990 میلادی و با ظهور فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) مطرح شد. در آن زمان، شرکت‌های بزرگ فناوری مانند IBM و Cisco با هدف بهبود مدیریت شهری و افزایش کارایی خدمات عمومی، شروع به ارائه راه‌حل‌هایی مبتنی بر فناوری کردند. این شرکت‌ها، ایده ایجاد شهرهایی را مطرح کردند که در آن‌ها زیرساخت‌ها و خدمات، به صورت دیجیتالی مدیریت می‌شوند   .

 

 IBM و مفهوم "سیاره هوشمند" 


در سال 2008، IBM  برنامه "Smarter Planet" را معرفی کرد. این برنامه بر استفاده از داده‌ها و فناوری برای بهینه‌سازی سیستم‌های شهری مانند انرژی، حمل‌ونقل، و خدمات عمومی تأکید داشت. این ایده به زودی به شهرها و دولت‌ها ارائه شد و پایه‌گذار مفهوم شهر هوشمند گردید.

 Cisco و شبکه‌های هوشمند شهری


Cisco  نیز همزمان باIBM، بر روی زیرساخت‌های شبکه‌ای برای شهرهای هوشمند متمرکز شد. این شرکت پروژه‌هایی را اجرا کرد که بر اتصال زیرساخت‌ها و ایجاد ارتباط مؤثر بین اجزای مختلف شهر تأکید داشت.

 

نقش دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی

 

با ورود به دهه 2000، پیشرفت‌های فناوری، مفهوم شهر هوشمند را از یک ایده به واقعیت نزدیک‌تر کرد. ظهور اینترنت اشیاء (IoT) امکان اتصال دستگاه‌ها و سیستم‌های شهری به یکدیگر را فراهم ساخت. این تکنولوژی، توانایی مدیریت همزمان ترافیک، انرژی، و سایر خدمات شهری را به شهرها ارائه داد.

شهر بارسلون در اسپانیا یکی از نخستین شهرهایی بود که از فناوری شهر هوشمند بهره برد. این شهر در سال 2011 سیستم‌هایی برای روشنایی هوشمند، پارکینگ هوشمند، و جمع‌آوری زباله ایجاد کرد. سنگاپور نیز در همین دوره با پروژه "Smart Nation" خود به یکی از پیشگامان شهرهای هوشمند تبدیل شد.

 

 

از دهه 2010 به بعد، دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی به صورت جدی وارد عرصه شهرهای هوشمند شدند.

 

Horizon 2020 در اروپا


اتحادیه اروپا در چارچوب برنامه Horizon 2020، پروژه‌های متعددی را در حوزه شهر هوشمند تأمین مالی کرد. این پروژه‌ها بر مدیریت انرژی، حمل‌ونقل پایدار، و دیجیتالی‌سازی خدمات عمومی تمرکز داشتند.

 

Smart Cities Mission  در هند


دولت هند در سال 2015 برنامه‌ای به نام "Smart Cities Mission" را آغاز کرد که هدف آن ایجاد 100 شهر هوشمند در سراسر این کشور بود. این پروژه، نوآوری و تکنولوژی را به یکی از ارکان اصلی توسعه شهری در هند تبدیل کرد.

 

چالش‌ها و آینده شهر هوشمند

هرچند شهرهای هوشمند نویدبخش بهبود کیفیت زندگی هستند، اما با چالش‌های متعددی نیز روبه‌رو هستند. مشکلاتی مانند هزینه بالای اجرا، مسائل امنیت سایبری، و حفظ حریم خصوصی از مهم‌ترین موانع توسعه شهرهای هوشمند هستند. پیشرفت‌های مداوم در حوزه هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، و بلاک‌چین نشان می‌دهد که آینده شهرهای هوشمند روشن است. این فناوری‌ها می‌توانند به شهرها کمک کنند تا حتی بیشتر از امروز هوشمند و پایدار شوند.

 

 

ابعاد و مؤلفه‌های شهر هوشمند

 

با گسترش مفهوم «شهر هوشمند»، بسیاری از مفاهیم جدید در حوزه مدیریت شهری، فناوری، محیط‌زیست و حکمرانی وارد ادبیات توسعه شهری شده‌اند. درک صحیح این مفاهیم برای برنامه‌ریزان شهری، مدیران، و شهروندان ضروری است تا بتوانند در مسیر توسعه پایدار و هوشمند مشارکت مؤثر داشته باشند.

 

1: حکمرانی هوشمند (Smart Governance): حکمرانی هوشمند به معنای بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال برای بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری، افزایش شفافیت، و جلب مشارکت شهروندان در امور شهری است. این مفهوم شامل ابزارهایی مانند دولت الکترونیک، سامانه‌های شفاف‌سازی اطلاعات، بودجه‌ریزی مشارکتی، و سیستم‌های نظارت عمومی است. هدف آن، افزایش کارآمدی و پاسخ‌گویی مدیریت شهری است.

 

2: اقتصاد هوشمند  :(Smart Economy)اقتصاد هوشمند بر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و دیجیتالی‌شده تمرکز دارد که با استفاده از نوآوری، کارآفرینی، فناوری‌های نوین و مشارکت فعال بخش خصوصی، رشد اقتصادی پایدار و رقابت‌پذیر ایجاد می‌کند. این نوع اقتصاد بر کسب‌وکارهای فناورانه، تجارت الکترونیک، اشتغال خلاق و مدل‌های جدید تولید و توزیع تأکید دارد.

 

3: محیط ‌زیست هوشمند  :(Smart Environment)محیط‌زیست هوشمند استفاده از فناوری برای پایش و مدیریت منابع طبیعی، کاهش آلودگی، و بهبود بهره‌وری انرژی در شهر است. با کمک سنسورها، داده‌های زیست‌محیطی در لحظه جمع‌آوری شده و امکان تصمیم‌گیری سریع درباره کیفیت هوا، مصرف آب، مدیریت پسماند و کاهش اثرات تغییر اقلیم فراهم می‌شود.

 

4: حمل‌ونقل هوشمند :(Smart Transportion)حمل‌ونقل هوشمند مجموعه‌ای از سامانه‌ها و راهکارهای فناورانه است که به بهبود جریان ترافیک، افزایش ایمنی، کاهش آلودگی و تسهیل جابجایی درون‌شهری کمک می‌کند. استفاده از اپلیکیشن‌های مسیر‌یابی، سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی یکپارچه، وسایل نقلیه برقی و خودران، و مدیریت هوشمند پارکینگ از جمله نمونه‌های آن است.

 
5. زیرساخت هوشمند (Smart Infrastructure): زیرساخت‌های هوشمند شامل شبکه‌هایی از امکانات فیزیکی (برق، آب، مخابرات، ساختمان‌ها) هستند که با کمک فناوری اطلاعات، به صورت هوشمند کنترل و مدیریت می‌شوند. این زیرساخت‌ها با بهره‌گیری از حسگرها و داده‌های لحظه‌ای، امکان واکنش خودکار، کاهش اتلاف انرژی، و بهینه‌سازی منابع را فراهم می‌کنند.
 

6. مردم هوشمند (Smart People): مردم هوشمند به شهروندانی گفته می‌شود که دارای مهارت‌های دیجیتال، روحیه مشارکت‌پذیر، خلاقیت و آگاهی اجتماعی هستند. آن‌ها به‌صورت فعال از خدمات هوشمند شهری استفاده می‌کنند، بازخورد می‌دهند و در فرآیندهای تصمیم‌گیری شهری نقش دارند. آموزش، توانمندسازی و دسترسی برابر به فناوری از الزامات تحقق این مؤلفه است.

 

 

جمع بندی

شهر هوشمند تنها مجموعه‌ای از فناوری‌ها نیست، بلکه یک اکوسیستم پیچیده است که مفاهیم مختلف را در کنار هم قرار می‌دهد تا شهری کارآمد، پایدار و انسان‌محور شکل گیرد. شناخت و به‌ کارگیری مفاهیم مرتبط با شهر هوشمند، شرط لازم برای توسعه شهری هوشمند و آینده‌نگر است شهر هوشمند، از یک ایده در دهه 1990 تا به امروز، به یکی از محوری‌ترین راه‌حل‌ها برای مدیریت شهرها و بهبود زندگی شهروندان تبدیل شده است. تاریخچه این مفهوم نشان‌دهنده تأثیر عمیق فناوری بر زندگی روزمره و ضرورت ادامه تلاش‌ها برای رفع چالش‌ها و تحقق اهداف شهرهای هوشمند است. با گسترش فناوری‌های نوین، می‌توان انتظار داشت که شهرهای هوشمند نقش کلیدی در آینده‌ای پایدار و کارآمد ایفا کنند.

 

منابع و مراجع

 

  1. Caragliu, A., Del Bo, C., Nijkamp, P. (2011). Smart Cities in Europe. Journal of Urban Technology
  2. Giffinger, R. et al. (2007). Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities
  3.  Nam, T., Pardo, T.A. (2011). Conceptualizing Smart City with Dimensions of Technology, People, and Institutions
  4. United Nations, Smart Cities and Infrastructure Report, 2020
  5. ISO 37122:2019 – Sustainable cities and communities — Indicators for smart cities
  6. IBM Corporation, "Smarter Planet", 2008.
  7. Cisco, "Smart City Solutions", 2015.
  8. European Commission, "Horizon 2020 Smart Cities", 2021.
  9. Kumar, R., "Smart Cities in India: Mission and Challenges", Springer, 2019.
  10. Nam, T., Pardo, T., "Conceptualizing Smart City with Dimensions of Technology, People, and Institutions", Government Information Quarterly, 2011
  •  
  •